Είναι πασίγνωστη η φράση: «κοιτάς το δέντρο και χάνεις το δάσος». Αυτή προσανατολίζει κάπως την σκέψη μας ως προς το τι είναι το ουσιώδες.
Αναφερόμαστε σε αυτό ως το «απόσταγμα» ενός πράγματος ή φαινομένου. Το ουσιώδες είναι αυτό που έχει την μέγιστη σημασία, αυτό που πραγματικά αξίζει.
Αλλά αυτό «που έχει σημασία» υποδηλώνει την ύπαρξη ενός σχετικού πλήθους, όπου εντάσσεται και συλλειτουργεί. Εντάσσεται μέσα σε μια «κοινότητα» σχέσεων, ένα «πεδίο» αλλά όχι χαοτικό, που το εκφράζει δηλαδή η τυχαιότητα. Υποδηλώνει ένα (κατά περίπτωση αλλά και εν γένει) αξιακό υπόστρωμα, μια αξιακή υπόσταση όπου όλα βρίσκονται, συμμετέχουν, κινούνται, υπάρχουν και έχουν το ρόλο ή την σημασία τους και την δύναμή τους.
Το ουσιώδες βρίσκεται σε ό,τι συνδέεται με αυτό το υπόστρωμα.
Θα μπορούσαμε να δούμε αυτό το υπόστρωμα ως την ενοποιητική εκείνη ουσία, όπου όλα μπορούν να βρουν τον λόγο τους. Λόγος δεν είναι μόνο αυτό που έχουν να μας πουν τα όντα και που μόνο ο άνθρωπος μπορεί να τον αποκαλύψει και να τον εκφράσει. Δεν είναι δηλαδή το νόημά τους μόνο, αλλά και η αιτία τους. Η αιτία που υπάρχει ένα όν είναι ο λόγος που υπάρχει, ο λόγος που το δημιούργησε.
Εκεί συνεπώς βρίσκεται το ουσιώδες: στον λόγο, στην αιτία που το δημιούργησε ή το έφερε σε ύπαρξη. Και αυτό μπορεί να συνδέεται από την αιτία που προκάλεσε μια υγρασία σε έναν τοίχο, έναν φυσικό νόμο, ένα ψυχολογικό ενέργημα, ένα πολιτικό ή ιστορικό γεγονός και να φτάσει ως στα βαθύτερα μυστήρια και τον Λόγο της Ύπαρξης.
Το πλέον ουσιώδες, βρίσκεται στην σύνθεση κάθε επιμέρους ουσιώδους όπου εντάσσονται μέσα σε ένα σύστημα ή ένα όλον, έναν πρωταρχικό λόγο ή αιτία από την οποία αντλούν την ύπαρξή τους είτε ως φαινόμενα, είτε ως ιδιότητες, είτε ως οντότητες.
Ο λόγος αυτός είναι το περιεχόμενό τους, η ιστορία τους, το αίτιο που ερμηνεύει το αιτιατό (το αποτέλεσμά του δηλαδή).
Η αποκάλυψη της αιτίας ή του λόγου ενός φαινομένου, ενός όντος, φωτίζει την αλήθεια ενός πράγματος, αυτό δηλαδή που το έφερε σε ύπαρξη ή σε κίνηση. Ο λόγος ενός πράγματος είναι το φως του, η πληροφορία του. Αυτό που το καθορίζει. Το ουσιώδες είναι η αλήθεια και αυτή κατοικεί στο κίνητρο, αυτό δηλαδή που κινητοποίησε κάτι. Ο λόγος και η ουσία είναι το πεδίο όπου όλα αντλούν δυνατότητα χρησιμοποιώντας μέρος αυτής της ουσίας-ενέργειας. Αποτελούν μια συνδετική υπόσταση μια ενοποιητική δύναμη που συνέχει τα όντα. Τα συγκροτούν και τα συγκρατούν.
Αν πάρουμε για παράδειγμα, ένα πολιτικό γεγονός ή ιστορικό γεγονός πρέπει να φτάσουμε στις αιτίες που το προκάλεσαν. Μόνο έτσι μπορούμε να είμαστε βέβαιοι ότι η ερμηνεία που θα δώσουμε θα είναι ακριβής (στον βέλτιστο δυνατό βαθμό). Κατ’ αρχήν παρατηρούμε το γεγονός, συλλέγουμε τα πληροφοριακά του δεδομένα, τα ταξινομούμε και τα οργανώνουμε με βάση τα επιμέρους αίτιά τους.
Κατόπιν αφού μελετήσουμε αυτά τα δεδομένα προσπαθούμε να δούμε τι είναι αυτό που τα συνδέει όλα, ποια είναι η πρωταρχική αιτία, ο ουσιώδης λόγος που έθεσε σε κίνηση τα πράγματα και τα οδήγησε σε αυτό το ιστορικό ή πολιτικό γεγονός και ποιες επιμέρους αιτίες εξέτρεψαν την αρχική πορεία.
Αυτό τον ουσιώδη λόγο αρχίζουμε και τον μελετάμε ως προς το ευρύτερο ιστορικό πλαίσιό του που τον πυροδότησε. Συνθέτοντας συνεπώς τα δεδομένα φθάνουμε στις πραγματικές αιτίες ενός γεγονότος και έτσι μπορούμε να ερμηνεύσουμε με περισσότερη ακρίβεια την αλήθεια του. Αυτή βρίσκεται πάντα στην αιτία του. Στο γιατί των πραγμάτων και των φαινομένων.
Η αξιολόγηση και το ουσιώδες μπορεί να αποκαλυφθεί και ως προς την σημασία, την αξία του.
Όσο περισσότερο εμβαθύνουμε εννοιολογικά σε ένα φαινόμενο ή όν, τόσο περισσότερο κατανοούμε πράγματα που δεν ήταν προφανή αλλά κρύβονταν στο βάθος. Αυτή η κατανόηση οδηγεί στην σημασιολόγησή του μέσα στο ευρύτερο πλαίσιο που εντάσσεται. Με τον τρόπο αυτό, κατανοώντας την σημασία του, μπορούμε να ιεραρχήσουμε την αξία του, να το αξιολογήσουμε ως προς την καθοριστικότητά του.
Ο αποσπασμένος παρατηρητής θα μπορέσει να ερμηνεύσει πολύ καλύτερα ένα ιστορικό ή πολιτικό φαινόμενο ή γεγονός. Η απόσπαση υποδηλώνει απόσταση. Αυτή μπορεί να είναι φυσική, χρονική αλλά και ψυχολογική, ιδεολογική κλπ.
Ασίνης Σιγανός
